Wokół badania wariografem narosło wiele mitów, do czego z pewnością przyczynia się literatura kryminalna oraz filmy. Jak literacka i kinowa fikcja ma się do rzeczywistości? Czy wariograf może służyć jako dowód w sprawie karnej? Jeśli chcielibyście dowiedzieć się, na jakich zasadach reguluje nasze prawo i jak oceniane badanie wariografem pod względem skuteczności – przybliżamy tę problematykę w niniejszym artykule. Zapraszamy do lektury!
Na czym polega badanie wariografem i jak ono przebiega.
W potocznym wyobrażeniu wariograf postrzegany jest jako wykrywacz kłamstw. W rzeczywistości badanie na wariografie polega na rejestrowaniu reakcji na stawiane badanemu pytania, w postaci m.in. zmian fizjologicznych jakie zachodzą w jego organizmie podczas tego procesu. W ten sposób klasyfikuje się symptomy wiedzy osoby poddawanej badaniu na temat okoliczności oraz przebiegu danego zdarzenia.
Kłamanie wywołuje niezależne od woli reakcje organizmu – inne niż wtedy, gdy mówi się prawdę. Jest to przykładowo: przyspieszenie oddechu, wzrost ciśnienia krwi, aktywacja gruczołów potowych.
Podczas badania wariograficznego reakcje te obserwuje się w efekcie stawiania dwóch rodzajów pytań: krytycznych – związanych bezpośrednio z badaną sprawą oraz kontrolnych, sprawdzających reagowanie badanego na sytuacje kłamstwa. Przejawy emocji są odczytywane przez czujniki, a na ekranie komputera kreślone są charakterystyczne krzywe, które je obrazują.
Kto może przeprowadzać oraz interpretować badanie na wariografie?
Badanie poligraficzne może przeprowadzić tylko odpowiednio przeszkolona osoba. Po zakończeniu badania na wariografie niezbędna jest analiza wyników, dokonywana przez eksperta, ponieważ różnice reakcji muszą zostać starannie zweryfikowane pod kątem eliminacji ewentualnego błędu. W rezultacie powstaje raport, którego pewność wniosków klasyfikowana jest na poziomie aż 95-98%. Zatem czy badanie wariografem jest dowodem w sądzie?
Stosowanie badania poligraficznego w trakcie postępowania karnego
Zgodnie z obowiązującymi przepisami badanie wariografem może być pomocniczo wykorzystywane w postępowaniach prowadzonych przez prokuraturę i sądy. Jest ono dopuszczane przykładowo w celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych.
Dowody przeprowadza się z urzędu lub na wniosek stron, zaś decyzje o uwzględnieniu bądź nieuwzględnieniu wniosków dowodowych podejmuje sąd lub inny organ prowadzący postępowanie.
Warunek – zgoda badanego na zastosowanie wariografu
Szczególnie mocno należy zaakcentować fakt, że wykonanie badania poligraficznego w takich okolicznościach obligatoryjnie wymaga zgody osoby, która ma mu zostać poddana. Ściślej rzecz ujmując – potencjalny badany musi zgodzić się na zastosowanie przez biegłego środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu badanej osoby, a także na udzielanie przez nią odpowiedzi w określony sposób. Zgoda ta może być uzyskiwana podczas czynności procesowej, ale zarazem – zostać cofnięta w dowolnym momencie. Wówczas wszelkie udzielone wcześniej odpowiedzi nie będą stanowić dowodu. Jednocześnie brak zgody na udział w badaniu wariografem nie może nieść za sobą żadnych negatywnych konsekwencji dla tej osoby.
W kwestii oceny wiarygodności wyjaśnień oskarżonego, dowód z ekspertyzy wariograficznej nie może zostać dopuszczony.
Niedopuszczalne jest stosowanie badania na wariografie podczas przesłuchania
Kto – za wyrażeniem zgody – może zostać poddany temu badaniu? Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego mogą być to podejrzani, świadkowie oraz osoby niemające jeszcze ustalonego statusu procesowego.
Obecne przepisy prawne nie zezwalają na wykorzystywanie badania na wariografie zarówno podczas przesłuchania uczestnika postępowania, jak również w trakcie czynności bezpośrednio związanych z przesłuchaniem.
Badanie wariografem jako pomocniczy dowód w sprawie
Podczas wielu toczących się spraw karnych, niekiedy zbiór dowodów nie określa jasno winowajcy. Co w takim przypadku? Czy badanie wariografem może być dowodem? Jak najbardziej tak – jednak tylko posiłkowym. Bowiem nie może on stanowić bezwzględnej podstawy do wydanego werdyktu, aczkolwiek może być narzędziem do tego prowadzącym. Wariografia kryminalistyczna często wykorzystywana jest do przesłuchiwania świadków zdarzeń lub do zawężania kręgu osób podejrzanych. Wariograf jako dowód w sprawie jest czasem używany do demonstracji niewinności oskarżonego oraz chęci współpracy z organem sądownictwa. Często ta metoda stosowana jest w sprawach typu „słowo przeciw słowu”, czy tych bez wystarczającego materiału dowodowego. Często używa się także wariografu w postępowaniu cywilnym.
Czy badanie wariografem może być wykorzystywane w sprawie karnej? Podsumowanie
Podsumowując: zgodnie orzecznictwem Sądu Najwyższego oraz z obowiązującymi przepisami – w sprawach karnych wariograf może być wykorzystywany pomocniczo w postępowaniach prowadzonych przez prokuraturę i sądy. Wiele zarazem zależy jednak od danej sprawy, przede wszystkim zaś badany musi wyrazić na nie zgodę.
Ponadto powinien być to wstępny etap dochodzenia lub gdy spełniony jest jeden z warunków: słowo przeciwko słowu, weryfikacja wiarygodności zeznań świadka, brak materiału dowodowego z dowodów bezpośrednich, uwiarygodnienie toku zdarzeń. Dodatkowo ekspertyza z badań musi zostać zlecona przez biegłego sądowego, a postępowanie musi mieć charakter karny.
